Ospa wietrzna i półpasiec


Lek. Monika Karlikowska-Skwarnik - pediatra, lekarz chorób zakaźnych

Lek. Monika Karlikowska-Skwarnik
pediatra, lekarz chorób zakaźnych

Ospa wietrzna (łac. varicella), czyli popularna „wiatrówka” jest powszechnie występującą i bardzo zakaźną chorobą wirusową. Zakażeniu ulega nawet 90% osób mających kontakt z chorym. Ospa wietrzna dotyka najczęściej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. U osób dorosłych po wielu latach od przejścia „wiatrówki” ukryty w zwojach nerwowych wirus może się uaktywnić i wywołać pokrewną chorobę zwaną półpaścem (łac. zoster). Od nazw obu chorób pochodzi nazwa wywołującego je wirusa – VZV, czyli Varicella zoster virus, a więc wirus ospy wietrznej (varicella) i półpaśca (zoster).

W razie problemów z ospą wietrzną lub półpaścem zadzwoń i umów się na wizytę do lekarza: 71 300 12 72, 71 300 12 73.

Skąd pochodzi nazwa choroby: „wietrzna ospa”?

Nazwa choroby wywodzi się z wysokiej zakaźności ospy wietrznej. Dawniej mawiano, że choroba „przenosi się z wiatrem”, co w zasadzie jest prawdą, bo wirus rzeczywiście potrafi przenosić się drogą kropelkową wraz z ruchem powietrza na odległość nawet kilkudziesięciu metrów. Stąd właśnie tę chorobę najczęściej nazywamy w Polsce wietrzną ospą lub wiatrówką.

Analogiczne nazwy ospy wietrznej funkcjonują także w wielu innych językach słowiańskich (ros. ветряная оспа, ветрянка; ukr. вітряна віспа; biał. ветраная воспа) oraz w języku niemieckim (niem. Windpocken). Jednak Czesi nazywają ją już fałszywą ospą (czes. plané neštovice) dla odróżnienia od ospy prawdziwej.

Po angielsku najczęściej spotkamy się z popularną nazwą chickenpox lub chicken pox, która ma niejednoznacznie określoną etymologię. Jedni twierdzą, że niegdyś uważano, że wietrzna ospa jest chorobą odzwierzęcą i pochodzi od kurczaków (ang. chicken, kurczak), inni że nazwę wzięto z podobieństwa skórnych objawów do skóry kurczaka, a jeszcze inni, że wywodzi się ona ze słabości („tchórzliwości”, ang. chicken, to także tchórz) tej choroby wobec ospy prawdziwej.

Jedno jest pewne, że każdy lekarz na świecie zrozumie nazwę Varicella i taką lub podobną nazwę nosi ospa wietrzna w językach romańskich (fr. varicelle, hiszp. varicela, wł. varicella).

Wysoka zakaźność wietrznej ospy

Jawny okres wietrznej ospy trwa około 10-14 dni. W tym czasie chory zaraża innych. Zakaźność wietrznej ospy zaczyna się już 2 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa przez cały okres, gdy na ciele chorego występują pęcherzyki wypełnione płynem. Dlatego izolacja chorego w momencie pojawienia się typowych wykwitów skórnych nie ma już praktycznie znaczenia dla najbliższego otoczenia. Zakaźność wietrznej ospy kończy się dopiero wraz z przyschnięciem ostatnich strupów.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca jest bardzo wrażliwy na czynniki środowiska i krótko przeżywa na powierzchni odzieży czy innych przedmiotów. Przeniesienia zakażenia od chorego można zatem próbować uniknąć przez zwykłe zabiegi higieniczne jak mycie rąk po kontakcie z chorym i zmianę odzieży.

Jednak kontakt z chorym z wykwitami pęcherzykowym podczas przebywania w jednym pomieszczeniu (domownicy, dzieci w przedszkolu) i tak w efekcie doprowadzi do zachorowania ok. 90% nieposiadających odporności osób.

Objawy wietrznej ospy

Zwykle pierwszymi objawami wietrznej ospy są:

  • gorączka,
  • złe samopoczucie,
  • pogorszenie apetytu,
  • w ciągu maksymalnie 24 godzin od ich wystąpienia pojawia się wysypka.

Charakterystyczne cechy wysypki przy wietrznej ospie to:

  • największe zagęszczenie na głowie i tułowiu, w mniejszym stopniu na kończynach,
  • występowanie na owłosionej skórze głowy,
  • występowanie zmian w różnych stadiach:
    • pierwszą zmianą są plamki, rosnące następnie do grudek,
    • grudki wypełniają się płynem i tym sposobem przekształcają w pęcherzyki,
    • po pewnym czasie pęcherzyki przysychają w strupki.

Wysypka w wietrznej ospie zwykle nie pozostawia blizn. Wyjątkiem są sytuacje, w których doszło do zakażenia głębszych warstw skóry, będącej najczęściej skutkiem niewłaściwej pielęgnacji.

Pielęgnacja skóry podczas wietrznej ospy

W jaki sposób należy dbać o skórę chorego na wietrzną ospę dziecka? Wokół tego tematu narosło wiele mitów, więc przypomnimy tu podstawowe zasady:

  • regularnie kąpiemy dziecko – wskazana jest stosowanie krótkich, kilkuminutowych pryszniców. Nie należy obawiać się, że w ten sposób opóźnimy „przyschnięcie” zmian – strupki na pewno powstaną, a kąpiąc dziecko skutecznie zmniejszymy swędzenie skóry i ryzyko jej zakażenia. Po kąpieli skórę należy bardzo delikatnie osuszyć ręcznikiem.
  • jedynym środkiem, który należy stosować na zmiany skórne są środki antyseptyczne (np. Octenisept). Nie nakładamy na skórę pudru płynnego, czy maści przeciwświądowych! Tego typu postępowanie prowadzić może do zakażenia skóry bakteriami wywołującymi miejscowe stany zapalne, mogące prowadzić nawet do sepsy. Dawniej stosowany fiolet goryczki (gencjana) również nie jest obecnie zalecany. Pomimo swych właściwości odkażających, niestety skutecznie barwi on na kilka dni skórę, co uniemożliwia dokładną ocenę wysypki.
  • nakładamy przewiewną, najlepiej bawełnianą odzież, unikając przegrzewania dziecka.

Szczepienia czy „ospa party”?

W ostatnim czasie da się słyszeć o tak zwanych „ospa party” – spotkaniach organizowanych przez rodziców w celu zarażenia zdrowych dzieci i tym samym „zaliczenia” zachorowania na wiatrówkę. Ospa wietrzna rzeczywiście przebiega u większości dzieci łagodnie. Jednak może prowadzić do wielu mniej lub bardziej poważnych komplikacji. Do najczęstszych powikłań wietrznej ospy zaliczamy:

  • zakażenia bakteryjne pęcherzyków ospowych, mogące penetrować do głębokich warstw skóry i narządów wewnętrznych,
  • ataksję móżdżkową,
  • zapalenie płuc,
  • a nawet śmiertelną sepsę.

Poważne powikłania ospy wietrznej są rzadkie, jednak są w Polsce przyczyną około 1000 hospitalizacji oraz kilku zgonów rocznie. Dlatego należy pamiętać, że najskuteczniejszą metodą obrony przed chorobą jest zawsze profilaktyka, a nie „przechorowanie”!

W aptekach dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko ospie wietrznej, obecnie bezpłatna m.in. dla dzieci uczęszczających do żłobków i klubów dziecięcych. Dwie dawki szczepionki skutecznie chronią dziecko przed ciężkim przebiegiem choroby i jej powikłaniami. Po szczepieniu zgodnie z zaleceniami ponad 95% dzieci nie zachoruje na ospę wietrzną, a także wielokrotnie zmniejszy się ryzyko zachorowania w przyszłości na półpaśca.

Warto wiedzieć, że szczepienie pozwala zabezpieczyć też dziecko, które dotychczas nie przebyło ospy wietrznej, a miało kontakt z chorym. Podanie szczepienia w ciągu 48-72 godzin od takiego kontaktu nie wyeliminuje całkowicie ryzyka choroby, ale pozwoli znacznie ograniczyć ryzyko wystąpienia ospy o ciężkim przebiegu (np. z bardzo dużym nasileniem wysypki) i powikłań.

Szczególne grupy ryzyka wśród chorych na wietrzną ospę

Wśród dzieci wietrzna ospa ma zwykle dość łagodny przebieg. Niemniej jednak warto pamiętać o pewnych grupach osób, u których wystąpić mogą poważne powikłania. Należą do nich:

  • noworodki, niemowlęta oraz dzieci starsze (powyżej 12 roku życia);
  • dzieci leczone z powodu chorób przewlekłych (np. astmy, wad serca, chorób nerek itd.);
  • dzieci posiadające problemy dermatologiczne (np. AZS – atopowe zapalenie skóry);
  • kobiety w ciąży, które nie przebyły wcześniej ospy wietrznej lub nie były zaszczepione;
  • osoby z upośledzoną odpornością (np. w trakcie leczenia onkologicznego).

Tym osobom należy niezwłocznie po rozpoznaniu choroby włączyć stosowne leczenie (dostępne na receptę leki przeciwwirusowe), aby uniknąć ciężkiego przebiegu ospy wietrznej lub jej komplikacji.

Ospa wietrzna u kobiet w ciąży

Ospa wietrzna u kobiet w ciąży może przybrać formę bardzo groźną dla nienarodzonego dziecka. Zwiększa się ryzyko poronienia, zakażenie może spowodować chorobę u płodu (ospa wrodzona), objawiającą się małą masą urodzeniową oraz wieloma poważnymi zaburzeniami i wadami (jednostronne wady kończyn, wady oka, zaburzenia neurologiczne, ograniczenia rozwoju umysłowego).

Także w okresie okołoporodowym osoba wietrzna grozi wystąpieniem choroby u noworodka. Do zakażenia noworodka dochodzi w połowie przypadków, a przebieg choroby jest zwykle ciężki, a nawet śmiertelny.

Dlatego w przypadku, gdy kobieta nie chorowała wcześniej na ospę wietrzną, warto w okresie planowania ciąży zabezpieczyć się szczepieniem. Jeżeli w okresie ciąży kobieta podatna na zakażenie spotka osobę chorującą na ospę wietrzną lub półpasiec, konieczne będzie jest podanie tzw. immunoglobuliny przeciwko wirusowi ospy wietrznej. Pamiętajmy jednak, że takie postępowanie dotyczy jedynie kobiet, które do chwili zajścia w ciążę nie przebyły ospy wietrznej lub nie zostały poprawnie zaszczepione.

Półpasiec, czyli powrót wirusa

Półpasiec (łac. zoster) jest chorobą wywoływaną przez ten sam wirus (VZV), co ospa wietrzna. Po przejściu ospy wietrznej wirus pozostaje w ludzkim organizmie w formie utajonej. Po pewnym czasie może się ponownie aktywować wywołując półpasiec. Choroba występuje zwykle u osób dorosłych, niemniej niekiedy może wystąpić także w wieku dziecięcym, zwłaszcza gdy ospa wietrzna była rozpoznana w wieku niemowlęcym.

Nazwa choroby pochodzi od faktu, że atakuje ona zwykle tylko jedną połowę ciała. Gdy wirus zaatakuje więcej ośrodków nerwowych, zmiany mogą występować po obu stronach – wówczas chorobę nazywamy półpaścem podwójnym.

Półpasiec objawia się początkowo mrowieniem, drętwieniem lub bólem określonych partii skóry, które potem zostają zajęte przez wysypkę, w postaci pęcherzyków podobnych do tych występujących w ospie wietrznej. Zmiany skórne zajmują zwykle pas skóry w obrębie klatki piersiowej, brzucha, rzadziej kończyn lub twarzy. Należy pamiętać, że podobnie jak w ospie wietrznej, kontakt z wysypką u osób, które dotychczas nie chorowały, może prowadzić do zarażenia ospą wietrzną! Jest to szczególnie istotne w sytuacji np. dziadków sprawujących opiekę nad najmłodszymi wnuczętami, które nie zostały jeszcze zaszczepione przeciwko ospie wietrznej.

Leczenie półpaśca polega na stosowaniu doustnych leków przeciwwirusowych dostępnych na receptę. W wyjątkowych przypadkach także na dożylnym leczeniu szpitalnym. Pomaga ono zredukować dolegliwości związane z wystąpieniem wysypki, a także zmniejszyć liczbę powikłań, mogących wystąpić zwłaszcza, gdy wysypka obejmie np. gałkę oczną lub nerw słuchowy, a także u osób szczególnie podatnych (w podeszłym wieku, z upośledzoną odpornością).

Półpasiec przechodzimy zwykle w czasie ok. 2-4 tygodni. Wirus uszkadza jednak nerwy czuciowe oraz powiązane z nim zwoje międzykręgowe i skórę. Dlatego szczególnie u osób starszych nerwobóle (neuralgia półpaścowa) mogą się utrzymywać jeszcze przez wiele miesięcy po ustąpieniu zmian skórnych.

Obecnie na świecie opracowano już szczepionkę przeciw półpaścowi, która daje niemal 70% skuteczność ochrony przed zachorowaniem. Niestety nie jest ona jeszcze dostępna w Polsce.

W razie zachorowania na ospę wietrzną lub półpasiec serdecznie zapraszamy do kontaktu i umówienia wizyty u naszych lekarzy.

Zadzwoń i umów się na wizytę: 71 300 12 72, 71 300 12 73.

Serdecznie zapraszamy!

Wszelkie informacje przedstawione w witrynie są publikowane i dystrybuowane wyłącznie w celach informacyjnych i nie mogą być traktowane ani zastąpić konsultacji lekarskiej i badania lekarskiego. Niedopuszczalne jest korzystanie z tych informacji, jako źródła wiedzy dla samodzielnej terapii i diagnozowania chorób.
Centrum Medyczne PRZYJAŹNI nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za pogorszenie stanu zdrowia spowodowane odstąpieniem od konsultacji lekarskich i stosowaniem praktyk leczniczych wdrażanych na własną rękę.

ospa wietrzna wrocławlekarz chorób zakaźnych wrocław
wiatrówka wrocławchoroby zakaźne wrocław
półpasiec wrocławwirus VZV wrocław
pediatra wrocławszczepienia wrocław